Kanada’da yaşayan bir arkadaşım geçenlerde bana burrowing owls, yani oyuk baykuşlarıyla video göndermiş. Yıllardan beri baykuşlarla ilgileniyorum. Ama her gün onlar hakkında yeni bir şeyler öğrenip, şaşırmadan edemiyorum. Oyuk baykuşları hemcinsleri gibi geceleri değil, gündüzleri yaşıyor ve videoda gördüğünüz gibi oyuklarda ikamet ediyorlar. Efe efe dolaşıyor gibi bir halleri yok mu ?  Son zamanlarda ortalık baykuştan geçilmiyor. Ben baykuşlarla ilgilenirken baykuşlu objeler arardım da, yurtdışında bazen zor bela bulurdum. Ne olduysa, dünyada bir baykuş çılgınlığıdır başladı.

Bu çılgınlıktan en çok yararlananlardan biri de benim galiba. Geçenlerde arkadaşım Esen bana güzel bir kapı stoperi hediye etti. Baykuşlu. Şu anda şehirdeki evde olduğum için fotoğrafını çekemiyorum, ama çok sevimli bir şeydi. Kapı stoperlerine ayrıca hastayım. Bu evde de baykuşlu bir kapı stoperim var. Bazılarına korkunç gelse de ben seviyorum. Evde başka baykuşlu objelerim de var.

Babaannem baykuşu uğursuz bulur, baykuş öttüğünde biri ölecek diye telaşlanırdı. Anadolu’da genellikle baykuşun konduğu evlerden ölü çıkacağına inanılır.Aslında tüm dünyada da baykuş genellikle ölümün habercisi olarak bilinir.

Baykuşlar 60 milyon yıl öncesinden beri  varlar.  Boyunlarını 270 derece döndürebiliyorlar ve çoğu gece yaşayan hayvanlar. Mavi rengi görebilen tek kuş türü de baykuşlar. İşitme yetenekleri çok hassas. Yere düşen iğneyi, bir pervanenin uçuşunu,   en küçük bir hışırtıyı duyabiliyorlar. Kulakları perdeli. İstedikleri zaman açıp kapatıyorlar. Dişi baykuş erkeklerden daha iri. 2-10 yumurta yumurtluyorlar ve kuluçka süreleri 30-40 gün. Yumurtadan çıkan yavruların göz ve kulakları kapalı oluyor. Genellikle küçük memelileri, böcekleri yiyorlar. Ama balık yiyen türü de var. Antartika ve bazı uzak adalar hariç, dünyanın her yerinde yaşıyorlar.  En küçük baykuş 31 gr kadar. Elf baykuşu. Boy olarak en büyük baykuş ise büyük gri baykuş, ağırlık açısından önde gelenler ise Avrasya Kartal baykuşu ( bubo bubo ) ve Blakiston balık baykuşu .

Amerika’nın ünlü kabilesi Hopi’ler baykuşu büyücülükle ilişkilendirirler. Yukarıda videoda gördüğümüz oyuk baykuşlarının ise ölülerin tanrısı olduğuna inanırlar. Aztekler ve Mayalar baykuşu ölüm ve yıkım ile anar.  Cherokee kültüründe baykuş kötü şanstır ve Arap mitolojisinde de.

Modern Batı  baykuşu bilgelikle özdeşleştirir. Her nedense Finlandiya’da baykuş aptal olarak nitelendirilmiştir koca koca açtığı gözlerinden ötürü. Eski Yunanda baykuş Athena ile ilişkilendirilir ve iyi şans olarak görülürdü. Romalılarda baykuş yine ölüm habercisidir. Sezar öldürülmeden önce baykuş ötüşü duyulmuştur.Hindistan’da baykuş etinden yapılan yiyeceklerin bazı hastalıklara iyi geldiğine inanılır. Romatizma gibi. Beyaz baykuş eti afrodizyaktır, baykuş eti yiyenlerin karanlıkta iyi görebileceğine inanılır.

Blakiston balık baykuşu Japonya’da Hokkaidu Ainu halkı için önemli tanrılardan biridir. Köyü koruyan tanrıdır. Çin’de de baykuşlar annelerini yiyen kuş efsanesi ile ilişkilendirilir. Polonya’da evlenmeden ölen kızların kumruya, evlendikten sonra ölenlerin ise baykuşa dönüşeceğine inanılır. Bu durumda kızı baykuşa dönüştüren fark erkek olmuş oluyor diye düşünüyorum.

Rusya’da avcılar baykuş pençeleri taşırlar. Öldüklerinde ruhları onları cennete taşısın diye. Kalmuklar baykuşu kutsal kabul ederler. Cengiz Han’ı bir baykuş koruduğu için.

Mimar Sinan Üniversitesi, Güzel Sanatların amblemi de baykuştur. Divan Edebiyatında bum ve cugd adıyla bilinen baykuş harap yerlerde, viranelerde yaşar. “Baykuş viraneyi gülistana değişmez.” diye de bir atasözümüz vardır, herkes alıştığı yeri tercih eder anlamında.

18. yüzyıldan kalma şairi bilinmeyen bir şiir çok hoşuma gider. söylediğini ben yapamam, ama yapsam iyi olurdu, o zaman bilge de olurdum.

A Wise Old Owl”

* Baykuşlar

Yabancı tanrılar gibi, baykuşlar

Kara selvilerde dizi dizi,

Gözleri ok gibi, kırmızı,

Sessiz, düşünmeye koyulmuşlar.

Kımıldamadan duracak onlar

Hüzün taşıyan saatlere dek,

Orda, ışığı sürgün ederek

Açılacak yoğun karanlıklar.

Baykuşlar bu haliyle bize der:

Yaşam bazen de durgunluk ister

Kargaşadan devinimden korkun;

Kişi bir tutkuyla şaşkınlaşır

Yer değiştirmek ister ve bunun

Yıllarca pişmanlığını taşır.

Charles Baudelaire

(Çev.: Erdoğan Alkan)

P.S Bu da benim baykuş fotoğraflarını topladığım pinterest panosu :